آندومتریوزیس یک بیماری پیچیده و مربوط به سیستم ایمنی و یا هورمونی است که دختران و زنان را در سنین باروری گرفتار می کند. آندومتریوز عبارت است از اختلالی که در آن بافت مشابه پوشش داخلی رحم در نقاطی غیرمعمول که بیشتر در قسمت پایینی شکم است ظاهر می شود. این بیماری به طور معمول یک بیماری خوش خیم است(به سرطان ارتباطی ندارد)، اما یک بیماری پیشرفت کننده، ناتوان کننده است که تقریباً زنان را انحصاراً در طی سالهای باروری شان مبتلا میکند .
شیوع و همه گیری شناسی
براساس آمار، ممکن است30-40% زنان مبتلا به آندومتریوز قادر به بچه دار شدن نباشند. باردار شدن در زنان مبتلا به آندومتریوز، دشوارتر از سایرین است .این بیماری در هر سنی از بلوغ تا یائسگی میتواند رخ دهد، اما بیشتر در سنین20تا 30سالگی ظاهر می شود. شیوع واقعی آندومتریوز در جمعی کلی هنوز مشخص نیست،چون باید این برآورد بر اساس رؤیت ارگانهای لگنی باشد.
حدود 25 تا 50 درصد زنان نازا، آندومتریوز دارند و 30-50 درصد زنان مبتلا به آندومتریوز نازا هستند. اگر چه همراهی آندومتریوز با نازایی به خوبی مشخص شده است، ولی مکانیزم پاتوفیزیولوژیک آن به خوبی معلوم نیست.
علت بیماری
تئوری هایی درباره علت آندومتریوزیس شناخته نشده است ولی تعدادی تئوری تا بحال پیشنهاد شده است: یک تئوری بنام قاعدگی برگشت کننده( Rettograde Menstruation)یا تئوری مهاجرت از راه لوله های فالوپ می باشد که هنگام قاعدگی مقداری از بافت های موجود در خون قاعدگی از میان لوله های فالوپ برگشت نموده داخل حفره شکم کاشته شده و رشد می کنند. عده ای از صاحب نظران عقیده دارند که همه زنانی که برگشت بافت موجود در خون قاعدگی را تجربه میکنند، یک مشکل سیستم ایمنی و یا مشکل هورمونی باعث میشود که این بافت ریشه دوانیده و رشد نماید در تئوری دیگر چنین بیان میشود که بافت آندومتریال از رحم به دیگر بخشهای بدن از راه لنف یا خون گسترش می یابد. یک تئوری ژنتیکی هم می گوید که در خانواده های خاص ممکن است فاکتورهای مستعد کننده برای این بیماری وجود داشته باشند .
علایم ناشی از بیماری
آندومتریوز از زخم های کوچک در اندامهای لگنی گرفته تا کیست های بزرگ تخمدانی را شامل میشود. زخمهای آندومتریوز در هر جایی در حفره لگنی دیده می شود: تخمدان ها، لوله های فالوپی، و جداره لگن. و سایر نقاط معمول بدن از جمله لیگامنت های داخل رحمی و جدار رکتوم و واژن علاوه بر این ،روی زخمهای مربوط به سزارین، زخمهای لاپاراسکوپی و لاپاراتومی، روی مثانه ،روده، رودههای داخلی، روده بزرگ، آپاندیس و رکتوم نیز دیده می شود علائم شایع این بیماری درد لگنی فزاینده به هنگام عادت ماهیانه است که به خصوص در روزهای آخر شدت می یابد: قاعدگی دردناک، گاهی اوقات گرفتگیهای عضلانی ناراحت کننده ( ناتوان کننده ). درد ممکن است به مرور زمان بدتر شود ( درد پیشرو )همچنین درد قسمت پایین کمرمربوط به لگن خاصره و همچنین دردهای مزمن که مربوط به لگن خاصره است بطور عادی با درد قسمت پایین کمر یا شکم درد همراه است.
روش تشخیص
این بیماری تنها با آزمایش درون ناحیه لگن خاصره(پایین تنه) بدن، با استفاده از یک دوربین که لاپاروسکوپ گفته میشود میتواند با اطمینان تایید شود. تنها راه تشخیص نهایی اندومتریوزیس از طریق لاپاراسکوپی است و یا توسط طرق دیگر جراحی با نمونهبرداری موضعی است. تشخیص بر اساس ظاهر شدن مشخصات بیماری است و باید با یک بیوپسی تایید شود.
درمان
با گذشت سالها، درمان آندو متریوز گوناگون شده ولی هنوز درمان مطمئنی پیدا نشده است. برداشتن رحم و تخمدان به عنوان یک درمان قطعی در نظر گرفته می شود. ولی تحقیقات انجمن و دیگر محققان میزان بالایی از ادامه بیماری یا بازگشت دوباره را نشان داده است و به این دلیل زنان نیاز به داشتن آگاهی به مراحلی دارند که برای محافظت از خود باید آنها را اجرا نمایند.معمولا برای تسکین درد مسکن تجویز می شود. درمانهای هورمونی شامل قرصهای جلوگیری، داروهای پروژسترونی مانند مدروکی پروژستون( Medroxy Progesterone)، یک مشتق تستوسترون بنام دانازل( Danazol) و آگونیست های هورمون آزاد کننده گنادوتروپین مانند لوپرولاید( Leuprolide) می باشند.
مراقبت های لازم
دیگر عوارض، بسته به نوع منطقه ضایعات می توانند بصورت پارگی ضایعات (که می تواند منجر به گسترش آن به مناطق جدید شود)، تشکیل چسبندگی ها، خونریزی روده یا انسداد (اگر ضایعات درون یا نزدیک روده ها باشند)، تداخل در عمل مثانه (اگر ضایعات روی مثانه یا داخل آن باشند) و دیگر مشکلات باشند. به نظر می رسد که علائم با گذشت زمان بدتر شوند در حالیکه در برخی موارد، دورههای بهبود موقت و بازگشت دوباره وجود دارد.
برداشتن کیست تخمدان ممکن است موجب برداشته شدن برخی از بافتهای نزدیک تخمدان، مانند برخی فولیکول ها (تخمک های احتمالی)شود. این روش به ویژه در زنانی که تخمدان آن ها پیش تر نیز مورد عمل جراحی قرار گرفته است، موجب کند شدن عملکرد تخمدان می شود.ورزش نقش مهمی در کاهش درد آندومتریوز دارد و حتی می تواند باعث کند شدن روند رشد آندومتریوز شود.
پیش آگهی
به دلیل اینکه بیماری و علایم به دامنه زندگی تولید مثلی مرتبط می شوند، رخداد آن بین افراد مختلف متغیر خواهد بود. لذاعلایم در بیماریهای دیگر نیز یافت می شوند ،تشخیص اندومتریوزیس می تواند زمان زیادی طول بکشد و بررسی های زیادی را در پی داشته باشد.
شیوع و همه گیری شناسی
براساس آمار، ممکن است30-40% زنان مبتلا به آندومتریوز قادر به بچه دار شدن نباشند. باردار شدن در زنان مبتلا به آندومتریوز، دشوارتر از سایرین است .این بیماری در هر سنی از بلوغ تا یائسگی میتواند رخ دهد، اما بیشتر در سنین20تا 30سالگی ظاهر می شود. شیوع واقعی آندومتریوز در جمعی کلی هنوز مشخص نیست،چون باید این برآورد بر اساس رؤیت ارگانهای لگنی باشد.
حدود 25 تا 50 درصد زنان نازا، آندومتریوز دارند و 30-50 درصد زنان مبتلا به آندومتریوز نازا هستند. اگر چه همراهی آندومتریوز با نازایی به خوبی مشخص شده است، ولی مکانیزم پاتوفیزیولوژیک آن به خوبی معلوم نیست.
علت بیماری
تئوری هایی درباره علت آندومتریوزیس شناخته نشده است ولی تعدادی تئوری تا بحال پیشنهاد شده است: یک تئوری بنام قاعدگی برگشت کننده( Rettograde Menstruation)یا تئوری مهاجرت از راه لوله های فالوپ می باشد که هنگام قاعدگی مقداری از بافت های موجود در خون قاعدگی از میان لوله های فالوپ برگشت نموده داخل حفره شکم کاشته شده و رشد می کنند. عده ای از صاحب نظران عقیده دارند که همه زنانی که برگشت بافت موجود در خون قاعدگی را تجربه میکنند، یک مشکل سیستم ایمنی و یا مشکل هورمونی باعث میشود که این بافت ریشه دوانیده و رشد نماید در تئوری دیگر چنین بیان میشود که بافت آندومتریال از رحم به دیگر بخشهای بدن از راه لنف یا خون گسترش می یابد. یک تئوری ژنتیکی هم می گوید که در خانواده های خاص ممکن است فاکتورهای مستعد کننده برای این بیماری وجود داشته باشند .
علایم ناشی از بیماری
آندومتریوز از زخم های کوچک در اندامهای لگنی گرفته تا کیست های بزرگ تخمدانی را شامل میشود. زخمهای آندومتریوز در هر جایی در حفره لگنی دیده می شود: تخمدان ها، لوله های فالوپی، و جداره لگن. و سایر نقاط معمول بدن از جمله لیگامنت های داخل رحمی و جدار رکتوم و واژن علاوه بر این ،روی زخمهای مربوط به سزارین، زخمهای لاپاراسکوپی و لاپاراتومی، روی مثانه ،روده، رودههای داخلی، روده بزرگ، آپاندیس و رکتوم نیز دیده می شود علائم شایع این بیماری درد لگنی فزاینده به هنگام عادت ماهیانه است که به خصوص در روزهای آخر شدت می یابد: قاعدگی دردناک، گاهی اوقات گرفتگیهای عضلانی ناراحت کننده ( ناتوان کننده ). درد ممکن است به مرور زمان بدتر شود ( درد پیشرو )همچنین درد قسمت پایین کمرمربوط به لگن خاصره و همچنین دردهای مزمن که مربوط به لگن خاصره است بطور عادی با درد قسمت پایین کمر یا شکم درد همراه است.
روش تشخیص
این بیماری تنها با آزمایش درون ناحیه لگن خاصره(پایین تنه) بدن، با استفاده از یک دوربین که لاپاروسکوپ گفته میشود میتواند با اطمینان تایید شود. تنها راه تشخیص نهایی اندومتریوزیس از طریق لاپاراسکوپی است و یا توسط طرق دیگر جراحی با نمونهبرداری موضعی است. تشخیص بر اساس ظاهر شدن مشخصات بیماری است و باید با یک بیوپسی تایید شود.
درمان
با گذشت سالها، درمان آندو متریوز گوناگون شده ولی هنوز درمان مطمئنی پیدا نشده است. برداشتن رحم و تخمدان به عنوان یک درمان قطعی در نظر گرفته می شود. ولی تحقیقات انجمن و دیگر محققان میزان بالایی از ادامه بیماری یا بازگشت دوباره را نشان داده است و به این دلیل زنان نیاز به داشتن آگاهی به مراحلی دارند که برای محافظت از خود باید آنها را اجرا نمایند.معمولا برای تسکین درد مسکن تجویز می شود. درمانهای هورمونی شامل قرصهای جلوگیری، داروهای پروژسترونی مانند مدروکی پروژستون( Medroxy Progesterone)، یک مشتق تستوسترون بنام دانازل( Danazol) و آگونیست های هورمون آزاد کننده گنادوتروپین مانند لوپرولاید( Leuprolide) می باشند.
مراقبت های لازم
دیگر عوارض، بسته به نوع منطقه ضایعات می توانند بصورت پارگی ضایعات (که می تواند منجر به گسترش آن به مناطق جدید شود)، تشکیل چسبندگی ها، خونریزی روده یا انسداد (اگر ضایعات درون یا نزدیک روده ها باشند)، تداخل در عمل مثانه (اگر ضایعات روی مثانه یا داخل آن باشند) و دیگر مشکلات باشند. به نظر می رسد که علائم با گذشت زمان بدتر شوند در حالیکه در برخی موارد، دورههای بهبود موقت و بازگشت دوباره وجود دارد.
برداشتن کیست تخمدان ممکن است موجب برداشته شدن برخی از بافتهای نزدیک تخمدان، مانند برخی فولیکول ها (تخمک های احتمالی)شود. این روش به ویژه در زنانی که تخمدان آن ها پیش تر نیز مورد عمل جراحی قرار گرفته است، موجب کند شدن عملکرد تخمدان می شود.ورزش نقش مهمی در کاهش درد آندومتریوز دارد و حتی می تواند باعث کند شدن روند رشد آندومتریوز شود.
پیش آگهی
به دلیل اینکه بیماری و علایم به دامنه زندگی تولید مثلی مرتبط می شوند، رخداد آن بین افراد مختلف متغیر خواهد بود. لذاعلایم در بیماریهای دیگر نیز یافت می شوند ،تشخیص اندومتریوزیس می تواند زمان زیادی طول بکشد و بررسی های زیادی را در پی داشته باشد.