موسسه حمایت از مجذومین

جذام چیست؟

جذام یا خوره  (Leprosy) در طول تاریخ بیش از هر بیماری دیگری باعث وحشت و انزوای انسان‌ها گردیده‌است. در پایان قرون وسطی جذام در غرب از میان رفت. از ابتدای قرون وسطی تا پایان جنگ‌های صلیبی، وسعت قلمرو جذامخانه‌ها در سراسراروپا چند برابر شده بود. بنابرقول متیو پاری، در کل قلمرو مسیحیت نوزده هزار جذامخانه وجود داشت.  این بیماری که همچنین با نام بیماری هانسن شناخته می‌شود، نوعی بیماری التهابی مزمن است که توسط باکتری مایکوباکتریوم لپره و مایکوباکتریوم لپروماتوسیس ایجاد می‌شود. در ابتدا، عفونت‌های ناشی از این بیماری علائمی ندارند و به مدت ۵ تا ۲۰ سال به این صورت باقی می‌مانند.

 این بیماری در میان افرادی که در فقر زندگی می‌کنند شایع تر است و عقیده بر این است که از طریق ریز قطره‌های تنفسی به انسان منتقل می‌شود. این بیماری از دسته بیماری‌های بسیار عفونی نمی‌باشد.

کسانی که به جذام مبتلا می‌ شود، دو فاکتور را حتما دارند:

•  اول استعداد ژنتیکی و سرشتی است. حدود ۹۵ درصد مردم دنیا به‌ طور ژنتیکی مقاومت کامل در برابر آن دارند؛ یعنی اگر جزو این ۹۵ درصد باشند، شبانه روز هم در تماس با میکروب قرار داده شوند، مبتلا نخواهند شد و فقط ۵ درصد افراد به شرطی که فاکتور دوم را داشته باشند، احتمال دارد، بگیرند.
• دوم، تماس‌های مکرر منظم و نزدیک و صمیمی برای ماه‌ ها و یا سال‌ ها با یک فرد جذامی از نوع واگیردار و عفونی که حتما درمان نشده باشد.

اگر غیر از این بود، انتظار داشتیم ۵ درصد مردم دنیا که مستعد هستند، جذام بگیرند چون هنوز هم مبتلایان زیادی وجود دارند که خودشان بی ‌خبر هستند. همین مطلب بیانگر این است که جذام گرفتن به این راحتی‌ ها نیست و ترس از آن، ناشی از ناآگاهی است.

به ‌عنوان مثال، اگر شما خانمی هستید که آقایی به خواستگاری‌ تان آمده و می ‌گوید قبلا جذام داشته و حالا درمان شده، هیچ خطری برای ازدواج ندارد. تازه اگر شما هم در خانواده و ژنتیک خود مستعد بوده باشید (در فامیل جذامی‌ داشتید و جزو ۵ درصد هستید) هرگز نخواهید گرفت، چه رسد به این که زمینه ‌تان منفی باشد.

از روزی که میکروب وارد بدن می ‌شود تا ظهور علایم بالینی، سه تا پنج سال طول می ‌کشد. پس بیماری دوره نهفته دارد.

انواع جذام

در اصطلاح عامیانه ما دو نوع جذام داریم؛ تر و خشک.

• جذام خشک: خشک که غیرعفونی و بدون سرایت بوده و علامت آن به صورت بروز یک یا دو لک، کمی ‌روشن ‌تر از رنگ طبیعی پوست است که حس آن لک از بین رفته است. درضمن، در محل گرفتاری عصب، علامت نوریت یا التهاب عصب داریم مانند مورمور و خواب رفتن و حس مورچه زیر پوست راه رفتن. این علایم ابتدایی است که اگر مریض دقت نکند و یا دکترش خوب معاینه و تشخیص ندهد، قضیه می ‌گذرد و مریض علامت قبلی اش خوب می‌ شود. چرا که بافت عصب مرده و کارش را درست انجام نمی‌ دهد و اگر مسوول حرکت یا انتقال حسی بوده، مختل می ‌شود.از آن طرف، پوست ناحیه هم تغییر می‌ کند و تیره و سوخته مانند می ‌شود.این شکل جذام را به دلیل کم بودن میکروبش غیر مُسری می ‌دانند.
• جذام تر: اما جذام نوع تر یا مولتی باسیلری یا عفونی آن ‌قدر پُر باسیل است و در شرایطی که گفتم، می ‌تواند به بدن فردی که دو فاکتور بالا را دارا باشد وارد شده و پس از طی دوره نهفته با علایمی ‌نمایان شود.با این که در این نوع، گرفتاری اعصاب محیطی داریم اما علامت‌ ها پوستی هستند. چون آن ‌قدر قدرت دفاع خراب است که قادر به جنگ با میکروب ‌ها نیست و عصب گرفتار شده سر و صدایی ندارد.اینجا لکه‌ های پوستی متعدد، منتشر و بسیار فراوان در همه ‌جا هستند.هیچ خارش و درد ندارد؛ به صورت دانه ‌های قرمز و برجسته یا مسطح و سر سیاه و یا متورم و گاهی پلاک مانند، اینجا فاز زودتر است و هنوز به فاز تاخیری نرسیده ‌ایم.

راه ورود بیماری

راه‌های انتقال بیماری عبارت‌انداز: دستگاه تنفس، دستگاه گوارش، پوست، از طریق رحم مادر به نوزاد، تماس با حیوان‌ها، حشرات و خاک محیط اطراف.

چون دوره کمون طولانی است، راه اصلی ورود عامل بیماری جذام به بدن مشخص نمی‌باشد ولی محتمل‌ترین راه، دستگاه تنفسی می‌باشد. جذام تر یا همان لپروماتوز واگیردار می‌باشد. با توجه به اینکه این افراد در هر شبانه‌روز حدود ۱۰۰ میلیون باسیل جذام را از طریق ترشحات بینی خود به محیط خارج دفع می‌کنند اما بیماری جذام به آسانی منتقل نمی‌شود وانتقال آن مستلزم تماس طولانی و چندین ساله با بیماران مبتلا به جذام می‌باشد. برهمین اساس انتقال آن به پرسنل بیمارستانی بسیار ناچیز می‌باشد.

با توجه به اینکه عامل جذام در بدن پشه خاکی و ساس‌هایی که از بیماران درمان نشده تغذیه کرده‌اند یافت شده‌است، احتمال اینکه بیماری از طریق نیش حشرات منتقل شود وجود دارد، ولی هنوز به اثبات نرسیده‌است. لازم به ذکر است با توجه به شواهد ظاهری و آزمایشگاهی قابلیت انتقال بیماری در بیشتر موارد در عرض ۳ ماه پس از مصرف مداوم و منظم داپسون (DDS) یا کلوفازیمین و در عرض ۳ روز پس از درمان با ریفامپین، از بین می‌رود.

عوارض بیماری جذام

• پوست و اعصاب، مهمترین مناطقی هستند که هدف این باسیلها قرار می گیرند. هر چند که سایر اندامهای بدن نیز چندان از حمله این بیمـاری، مصـون نیستنـد؛ به خصوص دست، پا، صورت و چشمها در این بیماری دچاراین ضایعه شوند. چون عصب این اعضا از بین می رود، بیمار آسیب دیدگی و سوختگی حاصل از بیماری را احساس نمی کند و  ضایعات حاصله تبدیل به زخم می شوند.
• به علاوه این بیماری ممکن است خود را به صورت ضعف ماهیچه ها و فلج نیز نشان دهد و در نتیجه معلولیت های جدی از قبیل از شکل افتادگی عضو یا حتی کوری و از بین رفتن انگشتان دست و پا به وجود خواهد آمد. تظاهر علائم مختلف بستگی به سن، جنس، مهاجرت و ایمنی بدن میزبان دارد. مخزن بیماری، انسان است و بندرت در برخی از انواع حیوانات وجود دارد.
• این نوع بیماری بتدریج غضروف بینی از بین می رود و بی حسی عصبی به شکل قرینه در سطح بدن به وجود می آید که بیشتر در انگشتان دست و پا شایع است.

درمان جذام

درمان در این بیماری صد در صد و قطعی است که تنها با سه داروی خوراکی داپسون، ریفامپین وکلوفازیمین که مدت مصرف آن ها یک ‌سال می باشد، امکان پذیر است.

در نوع خشک جذام یا کم باسیل، دو دارو به مدت شش ماه تجویز می شود؛ وقتی داروهای فرد تمام شد، او کاملا سالم است. در واقع هیچ درمان نگه ‌دارنده‌ ای ندارد.

تغذیه در بیماران جذامی

مقالات زیادی درباره ی ارتباط بین رژیم غذایی و بیمای جذام در دنیا در بین سال‏ های ۱۹۰۰ تا ۱۹۶۰ وجود دارد که در حول و حوش سال ۱۹۴۰ به اوج خود می ‏رسد.فاکتورهای رژیمی که در ایجاد و پیشرفت بیماری جذام موثر به نظر می ‏رسند عبارتند از:ویتامین A، ویتامین‏ های گروه B، ویتامین C، ویتامین D ، ویتامین E ، کلسیم و روی.

مقالات و مطالعات تجربی وجود دارد که اثر عمیق تغذیه و رژیم غذایی را بر سیستم ایمنی انسان ‏ها و حیوانات آزمایشگاهی نشان می ‏دهد.

از آنجایی که رژیم غذایی اثری جامع و همه جانبه بر بدن دارد اگر به طور ناکافی درک شود، اثرش روی سیستم ایمنی به‏ طور فراینده‏ ای مشاهده می شود

ضرورت اصلاح نگاه به جذامیان

بنابراین باید نگاه جامعه به افرادی که بر اثر جذام به معلولیت دچار شده اند، تغییر کند تا آنان بتوانند مانند هر فرد دیگری در جامعه به زندگی خود ادامه دهند. ما از کسانی که مبتلا به جذام بوده اند، درمان شده اند و انتقال دهنده بیماری نیستند، اما دچار عوارض و معلولیتهای ناشی از آن هستند کناره می گیریم، در حالی که آنان مانند سایر معلولان هستند؛ نوع رفتار ما با آنان سبب می شود کسی که زمانی دچار بیماری بوده، از مردم دوری کند و این باعث افزایش مشکلات روحی و جسمی آنان می شود.

هدف از برگزاری روز جهانی مبارزه با جذام نیز، افزایش آگاهیهای مردم با هدف کاهش باورهای غلط در مورد این بیماری و نگاه علمی به جذام است.

گفتنی است جذام هنوز یکی از معضلات جدی سلامت عمومی است . با وجود این، برای کنترل آن هیچ کار جدی صورت نگرفته است.

از هنگامی که راه درمان مؤثر برای آن پیدا شد، امکان پیشگیری از شکل افتادگی اندامها و معلولیت و سرعت در بهبود، فراهم شد؛ البته به یاد داشته باشید که این فقط در صورتی امکان پذیر است که درمان تا حد امکان، سریع آغاز شود.