ایدز (AIDS) مخفف عبارت Acquired immune deficiency syndrome به معنی «سندرم نقص ایمنی اکتسابی » می باشد. این بیماری توسط ویروسHIV) (که ویروس نقص ایمنی انسانیhuman immunodeficiency virus))نامیده میشود به وجود می آید.افراد مبتلا به این بیماری بسیار بیشتر از افراد عادی مستعد ابتلا به بیماریهای عفونی مانند عفونتهای فرصت طلب و تومورها هستند و این موضوع روند بیماری را وخیم تر می سازد. اسامی دیگر ایدز، Wasting/lymph node syndrom علت بیماری ایدز نتیجه نهایی بالینی عفونت با HIV است .HIV از دسته ی رتروویروسهاست که عمدتا” اندامهای حیاتی سیستم ایمنی بدن انسان و سلولهایی از قبیل سلولهای T1 (زیر مجموعه ای از سلولهای T)، ماکروفاژها و سلولهای دندریتیک را آلوده می کند و به طور مستقیم و غیر مستقیم سلولهای T + CD4 از بین میبرد. فرد آلوده به اچ-آی-وی هنگامی به مرحلۀ ایدز می رسد که شمارسلوهای سفید آنقدرکم شود که نتوانند از پس انجام وظیفه معمولی خود برآیند. و در فقدان آنها بدن نمی تواند با عفونت ها مبارزه یا سلولهای سرطانی را بکشد. این دشواری اندک اندک در طول مدتی که شخص +HIV می باشد ،پیشرفت می کند که ممکن است یک تا 15 سال به طول بکشد. البته افراد در این مدت بسیار خوب و تندرست به نظر می رسند و احساس خوبی نیز دارند. ولی در این مدت شمار ویروس چند برابر می شود. بر پایه این تعریف ایدز هنگامی رخ میدهد که شمار سلول های4 T CD+ به کمتر از 200 عدد در هر میکرولیتر خون می رسد و یا هنگامی که بدن فرد دچا عفونتهای فرصت طلب بشود. این بیماری به وسیله ویرورسی به نام HIV به وجود می آید که از راههای زیر انتقال می یابد رابطه جنسی از طریق واژن، مقعد ویا دهان انتقال خون یا فراورده های آلوده خون سوزن آلوده به هنگام تزریق مبادله بین مادر وجنین در دوران بارداری و زایمان تغذیه با شیر مادر تماس غشای مخاطی و یا جریان خون با مایعات بدن نظیر خون، منی، مایع واژینال، یا شیر مادر شیوع و همه گیری شناسی در سال 2009 سازمان جهانی بهداشت(WHO)تخمین زده است که در سراسر جهان 4/33 میلیون نفرمبتلا به ایدززندگی می کنند. بنا به گزارش UNAIDS برآورد شده است که در هر سال 7/2 میلیون عفونت جدید و2 میلیون مرگ و میر سالانه به دلیل ابتلا به ایدز در سال 7002وجود داشته است .2/33 میلیون نفر در سال 2007 در سراسر جهان به ایدز مبتلا بوده اند که 1/2 میلیون نفر جان خود را از دست داده اند که 330000نفر کودک بودند و 76% نیز در کشورهای جنوب صحرای آفریقا رخ داده است.با توجه به برآورد برای سال 2009در سراسر جهان حدود 60میلیون نفر از زمان شروع این بیماری همه گیر آلوده شده اند وحدود25میلیون مرگ و میر وجود داشته است که به تنهایی 14میلیون کودک بی گناه در آفریقای جنوبی بوده است . نخستین مورد گزارش و ثبت شده ابتلا به ایدز در ایران مربوط به سال روبان قرمز نماد بین المللی آگاهی و توجه به ایدز است. 1366و در مورد یک کودک شش ساله مبتلا به بیماری هموفیلی است که فرآوردههای خونی آلوده دریافت کرده بود. براساس آمار جمع آوری شده از دانشگاه های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تا تاریخ اول فروردین 1390در مجموع 22هزار و 727نفر افراد مبتلا به ویروس ایدز شناسایی شده اند. حدود 40درصد مبتلایان در گروه سنی 25 تا 35 سال قرار دارند و کمترین گستردگی در میان گروه های سنی 0تا 4سال ،5تا 14 سال و بالای 65سال (مجموعا 8/1 درصد)گزارش شده است. مطابق آمار قریب به95 درصد مبتلایان به ایدز در ایران را مردان تشکیل میدهند. میزان ابتلا به HIV از استان به استان فرق میکند. در غرب ایران 85 درصد مبتلایان از میان معتادان تزریقی هستند، بیش از90 درصد زنان مبتلا بدون اینکه آگاه باشند، از طریق شوهرانشان مبتلا به HIV شده اند. مطابق آمار قریب به 95 درصد مبتلایان به ایدز در ایران را مردان تشکیل میدهند. اگر چه میزان مبتلایان به ایدز در ایران کم است. سازمان بهداشت جهانی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی عوامل اصلی انتقال ایدز را استفاده معتادان تزریقی از سرنگ مشترک و پس از آن از راه آمیزش جنسی میدانند. اکثر مراکز پزشکی معتقدند که 60درصد انتقال از طریق استفاده از سرنگ مشترک می باشد(در ایران بیش از دو میلیون نفر خود را به عنوان معتاد ثبت نام کرده اند ،که از میان آنها سیصد هزار نفر معتادان تزریقی هستند)و 35 درصد از طریق آمیزش جنسی می باشد. علایم ناشی از بیماری پس از ورود ویروس اچ.آی.وی به بدن اولین علایم به صورت یک سندرم شبه سرماخورگی به همراه بزرگ شدن غدد لنفاوی عارض می شود که معمولاً این علایم بهبود یافته و ویروس به حالت نهفته در بدن باقی می ماند ،این مرحله که در آن فرد حامل بیماری تلقی شده ولی علایمی نشان نمیدهد ممکن است تا ده سال و بیشتر به طول بیانجامد. در مرحله آخر این بیماری با نقص سیستم ایمنی به علت فعالیت بالای ویروس و کاهش لنفوسیتهای نوع T در خون مشخص می شود که ایدز نامیده می شود. در این مرحله بدن در معرض عفونتهای فرصتطلب ناشی از باکتری ،ویروس، قارچ و انگل هایی قرار میگیرد که در افراد سالم معمولاً به آسانی مهار میشوند. این بیماری تقریبا همه سیستم های ارگانی بدن را درگیر میکند. همچنین افراد مبتلا ریسک بالایی برای ابتلا به س رطانهای ویروسی مختلف نظیر سارکوم کاپوزی، سرطان گردن رحم و لنفوم را دارند. بعلاوه، علایم سیستمیک عفونت نظیر تب، تعریق(خصوصا شب هنگام)، تورم غددلنفاوی، لرز، ضعف و کاهش وزن را دارند.این عوارض در ارگانهای مختلف به اشکال زیر میتواند بروز نماید: ریه پنومونی ناشی از پنوموسیستیس که در افراد با دستگاه ایمنی سالم نسبتا نادر می باشد ، اما در میان افراد مبتلا به اچ آی وی رایج است. سل(TB)از جمله عفونتهای منحصر به فرد مرتبط با اچ آی وی می باشد و دلیل آن قابلیت سرایت به افراد دارای دستگاه ایمنی سالم از طریق مسیر تنفسی است که به راحتی قابل درمان نیست. مقاومت به چند دارو یک مشکل جدی در این بیماریست . دستگاه‌گوارش ازوفاژیت التهاب مخاط انتهای پایینی مری است. در افراد آلوده به اچ آی وی، به طور معمول به علت عفونت های قارچی (کاندیدیازیس)و یا ویروسی (هرپس سیمپلکس و یا سیتومگالو ویروس به وجود می آید.در موارد نادر، می تواند در اثر به مایکوباکتریوم ایجاد شود. اسهال مزمن غیر قابل توضیح احتمالا” در اثر باکتریهایی مانند سالمونلا ،شیگلا ،لیستریا و یا کمپیلوباکتر، عفونت های انگلی غیر معمول و عفونت های فرصت طلب مانند کریپتوسپوریدیوزیس، میکروسپوریدیوزیس، مایکوباکتریوم آویوم پیچیده( MAC) و ویروس ها ممکن است به وجود آید. در برخی موارد، اسهال ممکن است یک عارضه جانبی ناشی از استفاده از چند دارو برای درمان اچ آی وی باشد .همچنین شاید یک عارضه جانبی از آنتی بیوتی کهای مورد استفاده در درمان اسهال باکتریایی (معمولاً کلستریدیوم دیفیسیل)باشد . عصبی‌ و‌ روانی عفونت اچ آی وی ممکن است به انواع عوارض عصبی منجر شود.این می تواند ناشی از عفونت سیستم عصبی توسط ارگانیسم های حساس، و یا به عنوان یک نتیجه مستقیم از خود بیماری باشد . توکسوپلاسما گوندی باعث آنسفالیت توکسوپلاسمایی می شود اما سبب بیماری در چشم ها و ریه ها نیزمی شود: مننژیت کریپتو کوکال توسط قارچ کریپتوکوکوس نئوفورمنس می تواند باعث تب، سردرد، خستگی، تهوع، و استفراغ شود. همچنین ممکن است در بیماران به تشنج و سردرگمی منجر شود که اگر بدون درمان رها شود، می تواند کشنده باشد. تومورها در بیماران مبتلا به عفونت HIV افزایش قابل ملاحظه ای در بروز چندین سرطان مشاهده می شود. این امر در درجه اول به علت عفونت همزمان با ویروس دارای ژنوم DNA به خصوص ویروس اپشتاین بار( EBV)، کاپوزی سارکومِ مرتبط با هرپس(KSHV)(هرپس انسانی – 8(8-HHV )و ویروس پاپیلومای انسانی(HPV)نیز شناخته میشود. سرطان مهاجم دهانه رحم در زنان مبتلا به اچ آی وی توسط ویروس پاپیلومای انسانی( HPV)می تواند ایجاد میشود. علاوه بر تومورهای ذکر شده در بالا، بیماران مبتلا به HIV در معرض خطر ابتلا به برخی از تومورها و سرطان های دیگر به ویژه بیماری هوچکین ،کارسینوم مقعد و رکتوم ،کارسینوم هپاتوسلولار، سرطان سر و گردن و ریه هستند. علل برخی از این بیماریها ویروس ها می باشند از قبیل بیماری هوچکین( EBV)، سرطان مقعد و رکتوم( HPV)، سرطان سر و گردن( HPV)،و کارسینوم سلولهای کبدی (هپاتیت B یا C. جالب توجه است که بروز بسیاری از تومورهای معمول مانند سرطان پستان یا سرطان روده بزرگ در بیماران آلوده به اچ آی وی افزایش نمی یابد. ضایعات پوستی نشان دهنده کاپوزی سارکوما در یک فرد مبتلا به ایدزعفونت های دیگر در بیماران مبتلا به ایدز اغلب عفونت های فرصت طلب با علائم غیر اختصاصی بروز می کند، به خصوص تب درجه پایین و کاهش وزن. از عفونت فرصت طلب عبارتند از: مایکوباکتریوم آویوم داخل سلولی و سیتومگالوویروس(CMV کهCMV می تواند باعث کولیت کوری شود. پنیسیلیوزیس ناشی از پنی سیلیوم مارنفئی در حال حاضر سومین عفونت شایع فرصت طلب بعد از سل خارج ریوی و کریپتوکوکوزیس در افراد HIV مثبت در منطقه بومی آسیای جنوب شرقی است. روش تشخیص تشخیص بیماری ایدز در یک فرد آلوده به HIV برپایه ی حضور برخی از علائم یا نشانه هاست. در کشورهای در حال توسعه، سیستم مرحله بندی سازمان بهداشت جهانی برای عفونت HIV و بیماری ،با استفاده از داده های بالینی و آزمایشگاهی می باشد و در کشورهای توسعه یافته ،سیستم طبقه بندی مراکز کنترل بیماری ها( CDC)، استفاده میشود. سیستم‌ مرحله‌ بندی‌سازمان‌ جهانی‌ بهداشت‌ مرحله I: عفونت HIV بدون علامت است و به عنوان ایدز طبقه بندی نمی شود. مرحله II: شامل تظاهرات جزئی مخاطی و عفونت عودکننده دستگاه تنفسی فوقانی مرحله III: شامل اسهال مزمن با علت ناشناخته برای مدت طولانی تر از یک ماه، عفونت های باکتریایی شدید و سل ریوی مرحله IV: شامل توکسوپلاسموزیس مغز ،کاندیدیازیس مری، نای، برونش یا ریه ها و سارکوم کاپوزی بوده و این بیماریها شاخص ایدز هستند. آزمون HIV تست HIV معمولا در خون وریدی انجام میشود. آزمایشگاه های بسیاری از آزمایش های غربالگری نسل چهارم که آنتی بادی ضدHIV IgG)و IgM)و آنتی ژن 24HIV p را شناسایی میکند ،استفاده می نمایند.تشخیص پادتن HIV و یا آنتی ژن آن در یک فرد دلیل بر عفونت HIV می باشد. افرادی که اولین نمونه آنها عفونت HIV را نشان میدهد باید یک بار دیگر آزمایش خون برای تایید نتایج تکرار شود. دوره پنجره (زمان بین عفونت اولیه تا تعیین آنتی بادی های قابل تشخیص در برابر عفونت)متفاوت بوده و از 3-6 ماه طول می کشد. تشخیص ویروس با استفاده از واکنش زنجیره ای پلیمراز( PCR) در طول دوره پنجره امکان پذیر است، و شواهد نشان میدهد اغلب ممکن است عفونت زودتر از زمانی که از نسل چهارم EIA برای آزمون غربالگری استفاده میشود تشخیص داده شود. به طور متداول آزمایش HIV برای بررسی عفونت در نوزادان و کودکانی (به عنوان مثال، بیماران جوان تر از 2 سال)، که از مادران HIV مثبت متولد شده اند به دلیل حضور آنتی بادی HIV مادر در خون کودک فاقد ارزش است. عفونت HIV تنها می تواند با روش PCR از DNAی ویروسی در لنفوسی تهای کودکان تشخیص داده شود . درمان در مجموع پنج دسته دارو وجود دارد که در مقاطع مختلف ورود و رشد HIV عمل میکنند: داروهای ضد ایدز باید به صورت ترکیبی مصرف شوند. معمولاً سه نوع داروی مختلف از دست کم دو دسته مختلف از داروها به طور هم زمان به بیمار تجویز می شود. با تغییر شکل دادن HIV، برخی از نمونههای این ویروس در مقابل داروها مقاوم می شوند .بنابراین شانس کنترل HIV در صورت استفاده از چند دارو بیشتر خواهد بود. در برخی موارد از مبتلایان تازه، ویروسهایی ردیابی شده اند که حتی پیش از آغاز معالجات در برابر داروهای موجود مقاومت نشان می دهند. در نهایت هنوز درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد و اغلب داروهای موجود نقش کند کنندگی در پیشرفت بیماری را اعمال میکنند . حاملگی نباید مانع دریافت درمان های مناسب ضد رتروویروس شود. باید به مسائلی نظیر تغییرات فارماکوکینتیکی ناشی از حاملگی، عوارض جانبی احتمالی داروها روی جنین و اثربخشی یک رژیم داروئی در کاهش میزان انتقال پری ناتال ویروس، توجه داشته باشیم. تصمیم گیری در مورد درمان بایستی با مشاوره، انجام شود. زیدوودین و لامیوودین، فارماکوکینتیک مشابه دارند و زیدوودین عوارض خاصی در جنین ایجاد نمی کند ولی در مورد سایر داروها مطالعات کافی انجام نشده است. افاویرنز نبایستی مورد استفاده قرار گیرد چون در حیوانات تراتوژن شناخته شده است. زیدوودین میزان انتقال را تا 70% کاهش می دهد. این دارو از هفته 14 تا 34 حاملگی به میزان200میلی گرم سه بار در روز یا300 میلی گرم دو بار در روز داده می شود و پس از زایمان به مقدار mg/kg2 در طی یکساعت و سپس انفوزیون مداوم mg/kg1 در ساعت تا زمان وضع حمل 0 مقدار این دارو برای نوزاد mg/kg2 خوراکی هر 6 ساعت تا 6 هفتگی تجویز می شود، در این صورت میزان انتقال از 6/22% به 6/7% کاهش داده میشود. نوزادان را بایستی پس از 48 ساعت ،14 روز و 1-2 ماه و 3-6 ماه آزمایش نمود و درصورت مثبت بودن رژیم آنتی رتروویرال به صورت ترکیبی داده شود. مراقبت های لازم پیشگیری‌ سه مسیر اصلی انتقال HIV عبارتند از: تماس جنسی، قرار گرفتن در معرض بافت و یا مایعات آلوده بدن، و از مادر به جنین یا کودک. این امکان وجود دارد که HIV در بزاق، اشک و ادرار افراد آلوده یافت شود اما هیچ موردی از عفونت توسط این ترشحات ثبت نشده و خطر ابتلا به عفونت ناچیز است. درمان ضد ویروسی بیماران آلوده نیز به میزان قابل توجهی توانایی آنها را برای انتقال HIV به دیگران کاهش می دهد (با کاهش مقدار ویروس در مایعات بدن خود را به سطوح غیر قابل کشف است.)از آنجا که تاکنون واکسن و یا علاج قطعی برای این بیماری کشف نشده است و در آینده نزدیک نیز امکان پذیر به نظر نمی رسد. مهم ترین راه مبارزه با این بیماری پیشگیری و آموزش است. گزارش سال 2007 بانک جهانی در مورد ایدز در جنوب آسیا ،شیوع بیماری ایدز را «شدید» اما «قابل پیشگیری می داند. برای پیشگیری از انتقال HIV، بهترین راه خودداری از برقراری رابطه جنسی با فرد مبتلا و یا استفاده از کاندوم های جنس لاتکس است. ذرات با ابعاد HIV نمی توانند از کاندوم لاتکس عبور کنند و اگر به درستی و به طور منظم استفاده شوند شیوه کاملاً موثری در کاهش خطر انتقال بیماری محسوب می شوند. هرچند تنها شیوه صد در صد موثر خودداری کامل از آمیزش جنسی با افراد مشکوک به داشتن رفتارهای پرخطر است. مطالعات تصادفی کنترل دار نشان داده اند که ختنه مردان باعث کاهش خطر ابتلا به عفونت HIV در میان مردان دگرجنسگرا تا 06 % بوده است. مطالعه سه ساله در آفریقای جنوبی که در سال 2010تکمیل شد، نشان داد که ژل ضد میکروبی واژینال پس از یک سال استفاده می تواند میزان عفونت در میان زنان را 50 درصد و پس از دو سال و نیم 39 درصد کاهش دهد. کارکنان مراقبتهای بهداشتی می توانند با به کارگیری اقدامات احتیاطی برای کاهش خطر قرار گرفتن در معرض خون آلوده خطر آلودگی به HIV را کاهش دهند. این اقدامات احتیاطی شامل استفاده از دستکش، ماسک، عینک یا محافظ و روپوش و یا پیش بند که برای جلوگیری از قرار گرفتن پوست یا غشاهای مخاطی در معرض پاتوژنهای منتقله از راه خون است. شستشوی مکرر و کامل بلافاصله پس از آلوده شدن پوست با خون یا سایر مایعات بدن، می تواند احتمال عفونت را کاهش دهد. در نهایت برای جلوگیری از صدمات احتمالی وارده از سرسوزن آلوده، اشیاء تیز مانند سوزن جراحی و شیشه با دقت دور انداخته شوند. از آنجا که استفاده از مواد مخدر تزریقی عامل مهم در انتقال اچ آی وی در کشورهای توسعه یافته می باشد از استراتژی های کاهش آسیب برای کاهش عفونت های ناشی از سوء مصرف مواد مخدر استفاده می شود. معتادان تزریقی می توانند با خودداری از مصرف سرنگ های مشترک خطر ابتلا به HIV را کاهش دهند. مادران مبتلا به HIV باید از شیردهی به نوزاد خود اجتناب کنند. با این حال اگر تنها راه موجود شیردهی است فقط شیردهی در طی ماههای اول زندگی توصیه میشود و در اسرع وقت باید قطع شود. روش دیگر برای کنترل رفتارهای پرخطر، آموزش بهداشت است. مطالعات متعدد تاثیر مثبت آموزش و پرورش و سواد را در رفتار جنسی محتاطانه بر سلامت نشان داده اند. پیش آگهی به علت پیش داوری و ترس از سرایت بیماری، این بیماران درمورد انتخاب مسکن، شغل، مراقبت های بهداشتی و حمایت عمومی مورد تبعیض قرار میگیرند. رفتارهای نامناسب و تحقیرآمیز موجب انزوای بیمار گشته، فرصت آموزش را از وی میگیرد .وحشت از مرگ، وحشت طرد و تنهایی و انگ اجتماعی، اخراج کارگران مبتلا و بدنامی از طرف دوستان و خانواده سبب میشود افرادی که گمان می کنند ممکن است آلوده باشند ،وضعیت خودشان را تا جایی که مقدور است مخفی نگه دارند که این خود موجب گسترش آلودگی است.